Θέση: Βορειοανατολική γωνία της πλατείας της Αγοράς, στο βορειοδυτικό άκρο της Στοάς του Αττάλου. Αρ. 36 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, Αmerican School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση κατασκευής: Περίοδος του Αδριανού (117-138 μ.Χ.)

Περίοδοι χρήσης: Ρωμαϊκή

 

 

Η Βασιλική, το μεγάλου μεγέθους διοικητικό κτήριο της περιόδου του Αδριανού (117-138 μ.Χ.) που δέσποζε στη βορειοανατολική γωνία της πλατείας της Αγοράς, σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση. Σήμερα βρίσκεται στα ανατολικά της γέφυρας που οδηγεί στη βόρεια είσοδο της Αγοράς, ενώ το μισό περίπου του κτηρίου βρίσκεται ακόμη εκτός του αρχαιολογικού χώρου της Αγοράς, εν μέρει θαμμένο κάτω από την οδό Αδριανού και τα παρακείμενα οικήματα, και δεν έχει ερευνηθεί.

 

 

Με τον όρο βασιλική περιγράφεται ένα μεγάλο και ευρύχωρο στεγασμένο κτήριο, με εσωτερικό διαχωρισμό σε τρία κλίτη, το οποίο χρησιμοποιήθηκε στην Αυτοκρατορική Ρωμαϊκή περίοδο για διοικητικούς, δικαστικούς, αλλά και εμπορικούς σκοπούς. Αναλογεί λειτουργικά με μια ελληνικού τύπου στοά.

 

Η Βασιλική της Αγοράς της Αθήνας ανασκάφηκε το 1970. Η ανασκαφή δεν αποκάλυψε το σύνολο του κτηρίου, το οποίο κλείνει την πλατεία της Αγοράς στα βορειοανατολικά. Μεγάλο τμήμα του κτηρίου (ο ανατολικός τοίχος, η νότια πλευρά του περιστυλίου, η νοτιοδυτική γωνία του εξωτερικού του κτηρίου) θα πρέπει να καταστράφηκε κατά την εκσκαφή που έγινε για την κατασκευή της τάφρου του ηλεκτρικού σιδηροδρόμου το 1891, αλλά το σχέδιο του κτηρίου αποτυπώθηκε από τον W. Dörpfeld. Είναι ίσως το κτήριο που υπέστη τις περισσότερες ζημιές από τις εργασίες εκείνες. Μεγάλο τμήμα του παραμένει κάτω από την οδό Αδριανού και τα παρακείμενα οικήματα.

 

Η χρονολόγηση του κτηρίου προκύπτει από τη μελέτη της κεραμικής που βρέθηκε στο λίθινο αγωγό ο οποίος διέτρεχε τη θέση όπου ανεγέρθηκε το δυτικό κλίτος της Βασιλικής και ο οποίος αχρηστεύτηκε και εν μέρει καταστράφηκε έκτοτε. Σε γενικές γραμμές τοποθετείται στο α΄ μισό του 2ου αι. μ.Χ. και ειδικότερα στο διάστημα της αρχής του Αδριανού (117-138), όταν χτίστηκαν και άλλα μεγαλόπρεπα κτήρια στην Αθήνα (ολοκλήρωση του Nαού του Ολυμπίου Διός) και στην Αγορά (Νυμφαίον, Βιβλιοθήκη του Αδριανού).

 

Η Βασιλική ενσωμάτωσε σε μεγάλο βαθμό ένα μεγάλο διοικητικό κτήριο της περιόδου του Αυγούστου, το οποίο πλαισιωνόταν από μια κιονοστοιχία. Η κιονοστοιχία αυτή βρισκόταν στη νότια πλευρά του κτηρίου της περιόδου του Αυγούστου και πατούσε στη θεμελίωση της νότιας πλευράς του. Το μεταξόνιο διάστημα ήταν 2,73 μ. Το μεγάλο πλάτος των θεμελιώσεων υποδηλοί ότι η κιονοστοιχία πατούσε πάνω σε κρηπίδωμα τριών βαθμίδων. Επειδή δεν υπάρχει μείωση των μεταξονίων διαστημάτων στο ανατολικό άκρο της κιονοστοιχίας, εικάζεται ότι οι κίονες ήταν ιωνικού ρυθμού. Δε σώζεται όμως κανένα αρχιτεκτονικό μέλος.

 

Από τη Βασιλική διατηρούνται κυρίως οι θεμελιώσεις του κτηρίου, αλλά και οι θεμελιώσεις του εσωτερικού περιστυλίου, με το οποίο χωριζόταν το οικοδόμημα σε τρία κλίτη. Αποτελείται από δύο στρώσεις πωρόλιθων (πάχους 2 μ.). Το άνω τμήμα της θεμελίωσης είχε διαμορφωθεί έτσι ώστε να εδράζονται σε αυτό βάσεις κιόνων διαμέτρου 1,65 μ. Οι βάσεις αυτές στήριζαν κίονες με μεταξόνιο διάστημα 3,05 μ. Στο εσωτερικό του περιστυλίου υπήρχε ένας ευρύς χώρος πλάτους 15,30 μ. (απόσταση μεταξύ των αξόνων των κιονοστοιχιών), ο οποίος ανασκάφηκε σε μήκος περίπου 11 μ., από τα βόρεια προς τα νότια. Το περιστύλιο με τη σειρά του περιβάλλεται από κλίτη πλάτους 5,70 μ. Λόγω του ότι ο διαθέσιμος χώρος ήταν περιορισμένος, το δυτικό κλίτος πατά πάνω στη γραμμή της πρωιμότερης οδού που περιέβαλλε το κτήριο της εποχής του Αυγούστου. Ο ανατολικός τοίχος του τελευταίου κτηρίου γκρεμίστηκε και ξαναχτίστηκε ως δυτικός τοίχος της Βασιλικής. Έτσι, η επικοινωνία του τμήματος της πόλης που βρίσκεται πέρα από τη βορειοανατολική πλευρά της Αγοράς με την πλατεία της Αγοράς θα γινόταν μόνο με εσωτερική κυκλοφορία από τη Βασιλική.

 

Οι ακριβείς διαστάσεις του κτηρίου δεν έχουν ακόμη αποκαλυφθεί στον άξονα Β-Ν, φαίνεται όμως ότι ήταν ένα αρκετά ευμέγεθες κτήριο. Η αποκατάστασή του γίνεται κυρίως με βάση άλλες ρωμαϊκές βασιλικές αυτής της περιόδου, κυρίως δε της βασιλικής του φόρουμ της Κορίνθου.

 

Παρά τον εξαιρετικά αποσπασματικό χαρακτήρα διατήρησής του, αλλά και τον ελλιπή βαθμό έρευνάς του, το κτήριο αποκαλύπτεται ως ένα από τα περισσότερο διακοσμημένα αρχιτεκτονήματα της Ρωμαϊκής περιόδου στην Αγορά. Το εσωτερικό του περιστυλίου και τα κλίτη ήταν στρωμένα με μαρμάρινες πλάκες, από τις οποίες σώζονται ελάχιστα δείγματα. Διατηρείται όμως το συνδετικό υλικό στο οποίο είχαν τοποθετηθεί οι πλάκες και τα ίχνη τους δείχνουν ότι πρέπει να είχαν διαστάσεις 1,65 x 0,82 μ. Οι τοίχοι του κτηρίου ήταν στο εσωτερικό τους επενδεδυμένοι με ορθομαρμαρώσεις, από τις οποίες σώζονται άφθονα δείγματα, που ανακαλύφθηκαν κατά την ανασκαφή του δυτικού τοίχου. Αποτελούνταν από μάρμαρα διάφορων χρωμάτων και έφεραν διακοσμητικά μοτίβα (ανάγλυφα φυτικά κοσμήματα).

 

Στη νότια πλευρά του, η οποία έβλεπε προς την πλατεία της Αγοράς, και άρα αποτελούσε την πρόσοψή του, το κτήριο είχε πλαισιωθεί από μια κιονοστοιχία, η οποία κάλυπτε τη νότια πλευρά και τη νοτιοδυτική γωνία του κτηρίου, κατά τέτοιο τρόπο όμως ώστε να καλύπτει το γεγονός της ενσωμάτωσης του προηγουμένου κτηρίου (της εποχής του Αυγούστου). Η κιονοστοιχία αυτή είχε πλάτος 4,50 μ. Η θεμελίωση της κιονοστοιχίας είχε ήδη ανασκαφεί τη δεκαετία του 1930, αλλά η χρήση της δεν είχε ερμηνευθεί σωστά. Η παρουσία του ίδιου μαρμάρου με αυτό που χρησιμοποιήθηκε για τη διακόσμηση των τοίχων του κτηρίου και οι τεχνικές δόμησης που εφαρμόστηκαν στη θεμελίωση δείχνουν ξεκάθαρα ότι η κιονοστοιχία συνδέεται άμεσα με τη Βασιλική.

 

Το κτήριο υπέστη καταστροφές κατά τη διάρκεια της επιδρομής των Ερούλων (267 μ.Χ.), αλλά πιο εκτεταμένες καταστροφές σημειώθηκαν στους επόμενους αιώνες, όταν τόσο το υλικό της Βασιλικής όσο και εκείνο της κιονοστοιχίας της περιόδου του Αυγούστου λεηλατήθηκαν από τους ίδιους τους Αθηναίους για την κατασκευή άλλων κτηρίων και κυρίως ιδιωτικών οικιών. Φαίνεται πως η δραστηριότητα αυτή έφθασε στην ακμή της τον 5ο αι. μ.Χ., όπως μαρτυρούν τα ευρήματα κεραμικής της περιόδου εκείνης στις εγκαταστάσεις των οικοδόμων που απογύμνωσαν τα ερείπια.

 

Ανατολικά της Βασιλικής σώζονται ερείπια και θεμέλια οικιών και καταστημάτων της Ρωμαϊκής περιόδου.

 

 

Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης ² (Αθήνα 2004), σελ. 229-231.

SHEAR, T.L., “The Athenian Agora: The Northeast Complex”, Hesperia 40 (1971), σελ. 261-265.

SHEAR, T.L., “The Athenian Agora: Northeast Basilica, Shops and Houses on the North Side”, Hesperia 42 (1973), σελ. 134-144.

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 23, 71, 108, 192, 211, 221, 223, 234.

WYCHERLEY, R., “The North-West Stoa of the Athenian Agora”, JHS 68 (1948), σελ. 152.



Βασιλική, Αναπαράσταση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας