Θέση: Στο νοτιοδυτικό άκρο του σταυροδρομίου νότια της πλατείας της Αγοράς, πίσω από τη Νοτιοδυτική Κρήνη. Αρ. 12 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora. A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση κατασκευής: 7ος αι. π.Χ.

Περίοδοι χρήσης: Κλασική, Ελληνιστική, Ρωμαϊκή

 

 

Το μικρό ιερό που βρισκόταν έξω από τη νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς ανάγεται στον 7ο αι. π.Χ. και πιθανόν σχετίζεται με τη λατρεία των νεκρών του παρακείμενου νεκροταφείου. Ο αρχιτεκτονικός του διάκοσμος χρονολογείαι στον 5ο αι. π.Χ. και λόγω της φύσης της λατρείας, της θέσης σε σταυροδρόμι, αλλά και του τριγωνικού σχήματος του περίβoλου, θεωρείται ότι πρόκειται για ιερό της Εκάτης.

 

 

Το μικρό τριγωνικό ιερό ανασκάφηκε στο χώρο ακριβώς έξω από τη νοτιοδυτική γωνία της Αγοράς το 1966 και το 1967. Η φύση της λατρείας του είναι άγνωστη. Όμως, λόγω της γειτνίασης του παρακείμενου νεκροταφείου της γεωμετρικής και Ανατολίζουσας περιόδου (ο λεγόμενος τάφος της Πλούσιας Αθηναίας, του 850 π.Χ., απέχει περίπου 10 μέτρα στα ανατολικά), λόγω της θέσης του σε σταυροδρόμι, αλλά και λόγω του τριγωνικού σχήματος του περίβολου, θεωρείται ότι ανήκει στη θεά Εκάτη. Εναλλακτικά έχει προταθεί η ταύτισή του με ηρώον.

 

Η θέση του είναι στη συμβολή των οδών που έρχονταν από την Πνύκα και την Ακρόπολη και προσέγγιζαν την Αγορά μέσω της Νοτιοδυτικής Κρήνης. Στο ανατολικό του άκρο βρέθηκε στην αρχική του θέση ένας όρος από πεντελικό μάρμαρο που επιγράφεται TO HIERO και ανήκει στον ύστερο 5ο αι. π.Χ. Ίχνος της θέσης ενός ανάλογου όρου έχει βρεθεί και στο δυτικό άκρο της ίδιας πλευράς.

Το ιερό περιβαλλόταν από τριγωνικό περίβολο με πολυγωνική τοιχοδομία. Η κάθε πλευρά είχε μήκος περίπου 8,67 μ. Αποτελείται από καλά δουλεμένους δόμους από ασβεστόλιθο της Ακρόπολης. Μεταξύ των κενών που υπάρχουν ανάμεσα στους μεγάλους δόμους έχουν προστεθεί μικρότερες πέτρες. Στον 11ο και το 12ο αι. η περιοχή καθαρίστηκε προκειμένου για την κατασκευή ενός μεγάλου βυζαντινού κτηρίου, του οποίου χαρακτηριστικό στοιχείο είναι οι 18 μεγάλοι πίθοι που βρέθηκαν. Δύο από αυτούς είχαν χωσθεί κατά μήκος στον ανατολικό και στο βόρειο τοίχο του ιερού αντίστοιχα. Σώζεται σε μεγάλο βαθμό ο ανατολικός τοίχος (σε μήκος 2,40 μ.), ενώ από το δυτικό τοίχο έχει χαθεί το ανώτερο τμήμα (σώζεται σε ύψος 1,10 μ.). Ο νότιος τοίχος καθώς και ένας πιθανός τρίτος όρος έχουν καταστραφεί πλήρως.

 

Ο ανατολικός και ο βόρειος τοίχος ενώνονται σε γωνία περίπου 60 μοιρών, που σώζεται σε άριστη κατάσταση. Το σχέδιο του ιερού θα ήταν μάλλον αυτό ενός ισοσκελούς τριγώνου στην κάτοψη. Το δάπεδο βρίσκεται σε ύψος 1 μ. πάνω από το επίπεδο του παρακείμενου δρόμου.

 

Σε χαμηλότερο στρώμα οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν ακατέργαστους λίθους ομαδοποιημένους σε μια κατασκευή που πιθανόν αποτελεί βωμό και συνοδεύονται από κεραμική του 7ου αι. π.Χ. Το στοιχείο αυτό θεωρείται σημαντικό για την απαρχή της λατρείας στη θέση εκείνη. Το δάπεδο του ιερού του 5ου αι. π.Χ. βρίσκεται πάνω στην πρώιμη αυτή κατασκευή. Πάντως είναι αξιοπερίεργο ότι δεν έχουν βρεθεί καθόλου αναθήματα. Ανάλογα τριγωνικά ιερά έχουν ανασκαφεί στη Δήλο και ιδιαίτερα στην Ερέτρια, όπου η φάση γύρω στο 400 π.Χ. παρουσιάζει την ίδια κάτοψη ενός ισοσκελούς τριγώνου.

 

Η χρονολόγηση προέκυψε από τη μελέτη της κεραμικής που ανασκάφηκε από το στρώμα κάτω από το δάπεδο και από αποθέτες που βρέθηκαν ακριβώς έξω από το βόρειο τοίχο του περίβολου. Η πλειονότητα των αγγείων ανήκει στα τέλη του 5ου αι. π.Χ. (ερυθρόμορφα και μελαμβαφή αγγεία ως επί το πλείστον). Πιο πιθανή, για λόγους ιστορικούς, είναι η χρονολόγηση στα έτη που σημαδεύτηκαν από εξασθένηση ή και παύση των επιχειρήσεων του Πελοποννησιακού πολέμου, μεταξύ 421 και 415 π.Χ.

 

Στον 4ο αι. π.Χ. χτίστηκε ένας αναλημματικός τοίχος από ασβεστόλιθο της Ακρόπολης, επίσης με πολυγωνική τοιχοποιία. Είναι προσανατολισμένος προς τα ανατολικά του βορειοανατολικού άκρου του τριγωνικού περίβολου. Σώζεται ένα άνοιγμα στον τοίχο αυτό, που φαίνεται πως θα πρέπει να αποδοθεί στην ύπαρξη ενός πρόπυλου. Ίσως ο τοίχος αυτός να αποτελεί τμήμα ενός περίβολου που θα όριζε τον ιερό χώρο, με τον τριγωνικό περίβολο να επέχει θέση άβατου, όπου δεν επιτρεπόταν η ανθρώπινη παρουσία. Την περίοδο εκείνη το έδαφος γύρω από το ιερό ανέβηκε αρκετά και ο όρος καλύφθηκε εντελώς. Με βάση τις ενδείξεις της ανασκαφής, το ιερό παρέμεινε στη θέση του ως και τη Ρωμαϊκή περίοδο.

 

Στα αριστερά του περίβολου, στην άλλη άκρη της οδού, βρίσκονταν η οικία και το εργαστήριο του γλύπτη Μικίωνα.

 

 

LALONDE, G.V., “A Fifth Century Hieron Southwest of the Athenian Agora”, Hesperia 37 (1968), σελ. 123-133, πίν. 35-37.

Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum 4 (Athens 1990), σελ. 184.

Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης ² (Αθήνα 2004), σελ. 103.

THOMPSON, H.A., “Activities in the Athenian Agora: 1966-1967”, Hesperia 37 (1968), σελ. 36-72, πίν. 5-17 (ιδίως σελ. 58-60).

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 120-121.



Τριγωνικό ιερό, Αναπαράσταση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας