Θέση: Κάτω από τη Στοά του Αττάλου και το Τετράγωνο Περιστύλιο του 300 π.Χ. [Βλ. TOWSEND, R.F., The Athenian Agora XXVII. The East Side of the Agora. The Remains beneath the Stoa of Attalos (Princeton 1995), εικ. 2].

Χρονολόγηση κατασκευής: 5ος-4ος αι. π.Χ.

Περίοδοι χρήσης: Κλασική

 

 

Κάτω από τη Στοά του Αττάλου και το προγενέστερο ελληνιστικό Τετράγωνο Περιστύλιο, οικοδομήθηκαν κατά τη διάρκεια του 5ου και του 4ου αι. π.Χ. πέντε ευτελή κτήρια, τα οποία με βάση τα ευρήματα αλλά και τη θέση τους στη βορειοδυτική γωνία της Αγοράς ταυτίζονται συνήθως με δικαστήρια.

 

 

 

Τα Κτήρια Α και Ε βρίσκονται στο ανατολικό τμήμα της Οδού των Παναθηναίων, σε μια περιοχή η οποία πριν από την οικοδόμησή τους ήταν κενή από δημόσια κτήρια, αλλά αντίθετα καταλαμβανόταν από εργαστήρια και οικίες. Στο τέλος του 5ου αι. π.Χ. οι Αρχές της πόλης αποφάσισαν να κατεδαφίσουν τα προγενέστερα κτίσματα και να οικοδομήσουν ένα απλό ορθογώνιο κτήριο διαστάσεων 41 × 22 μ., το οποίο περιέκλειε εμβαδόν περίπου 900 τ.μ. Από το κτήριο αυτό έχει σωθεί μόνο το ίχνος των υποθεμελιώσεων στο βράχο κάτω από το Τετράγωνο Περιστύλιο, καθώς και ορισμένοι δόμοι σε δεύτερη χρήση.

 

Προφανώς το κτήριο δεν ήταν στεγασμένο και μάλλον εκεί έδρευε ένα από τα δικαστήρια της πόλης. Παλιότερα ταυτιζόταν με το Παράβυστον, το οποίο αναφέρει ο ρήτορας Αντιφών (420-415 π.Χ.). Υποθετικά σχεδιάζεται σαν να περιβάλλεται εσωτερικά από στοά με δίριχτη στέγη.

 

 

Με το ίδιο δικαστήριο έχει κατά καιρούς ταυτιστεί και το Κτήριο Β. Το κτήριο αυτό έχει καταστραφεί ολοσχερώς από τις εκτεταμένες εργασίες στην περιοχή κατά τη διάρκεια της Πρώιμης Ρωμαϊκής Αυτοκρατορικής περιόδου. Σώζονται μόνο ίχνη της θεμελίωσής του. Σήμερα θεωρείται ότι είχε τετράπλευρη κάτοψη, αντίθετα με την παλιότερη άποψη που του απέδιδε τρίγωνη κάτοψη. Ήταν μικρών διαστάσεων (17 × 12,5 μ.) και πρέπει να το φανταστούμε ως έναν περίβολο χωρίς στέγαση. Από την κεραμική που βρέθηκε στις θεμελιώσεις, υποθέτουμε ότι χτίστηκε την ίδια περίοδο με το Κτήριο Α, στα τέλη του 5ου αι. π.Χ.

 

To Κτήριο C ήταν εφαπτόμενο με τον ανατολικό τοίχο του Kτηρίου Α. Πρόκειται για ένα οικοδόμημα που θυμίζει στοά, με διαστάσεις 28,4 × 7,8 μ. στο εσωτερικό των τοίχων, και προσανατολισμένο σύμφωνα με το Kτήριο Α. Έχουν σωθεί αρκετά ίχνη από τον ανατολικό του τοίχο, που αντιστοιχεί στην περιοχή κάτω και δίπλα από τη βορειοδυτική γωνία της Στοάς του Αττάλου. Ο νότιος τοίχος αποτελείται από κιονοστοιχία που κλείνει με θωράκια. Το μεταξόνιο διάστημα ήταν 2,70-2,80 μ. Η είσοδος στο κτήριο γινόταν από τη νότια πλευρά του, από ένα άνοιγμα στο δεύτερο μετακιόνιο διάστημα από δεξιά. Οι κίονες πρέπει να στήριζαν ξύλινο επιστύλιο. Σώζονται κάποια τύμπανα από πωρόλιθο, που αποδίδονται υποθετικά στο κτήριο αυτό, καθώς και μια σειρά από κεραμίδες που ξαναχρησιμοποιήθηκαν στο Κτήριο E. Το δάπεδο του κτηρίου αποτελείται από πατημένο χώμα, που περιέχει όστρακα του ύστερου 5ου αι. π.Χ. Υποτίθεται ότι η κατασκευή του Κτηρίου C ανάγεται στα χρόνια γύρω στο 340 π.Χ.

 

 

Το Κτήριο D βρίσκεται στα νότια των Κτηρίων A και C και σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση. Στην αρχική τους θέση έχουν βρεθεί μόνο τα ίχνη των θεμελιώσεων και ορισμένοι δόμοι του βόρειου τοίχου. Έχει υποστηριχτεί –με βάση ωστόσο κάποιες ανεπαρκείς ενδείξεις– ότι ήταν τετράπλευρο στην κάτοψη, με διαστάσεις 16,70 × 42 μ. με συνολικό εμβαδόν περίπου 900 τ.μ., όσο δηλαδή και του Κτηρίου Α. Το κτήριο εφοδιαζόταν με νερό μέσω ενός αγωγού, που το διέτρεχε κατά μήκος της βόρειας πλευράς του. Η χρονολογία της κατασκευής του δεν είναι δυνατό να εξακριβωθεί. Η πιθανότερη ημερομηνία υπολογίζεται στο 325 π.Χ.

 

 

Το Κτήριο Ε οικοδομήθηκε το 325 π.Χ., όταν κατεδαφίστηκαν τα τέσσερα προγενέστερα κτήρια, προκειμένου να αναλάβει τις λειτουργίες τους έως ότου χτιστεί το Τετράπλευρο Περιστύλιο. Πρόκειται για μια πρόχειρη κατασκευή, της οποίας οι διαστάσεις δεν είναι γνωστές, και που πρέπει να τη φανταστούμε ως μια στοά σχήματος Π ή ως ένα τετράπλευρο με εσωτερική στοά.

 

 

Η χρήση των εν λόγω κτηρίων ως δικαστηρίων υπαγορεύεται τόσο από το γενικό σχήμα των κατόψεων όσο και από τη θέση τους, αλλά και από το γεγονός ότι δεν υπάρχουν καταλληλότερα κτήρια, υποψήφια να τους αποδοθεί η συγκεκριμένη λειτουργία. Ακόμα πιο ισχυρό στοιχείο είναι η εύρεση δικαστικών πινακίων, κλεψυδρών και άλλων αντικειμένων που γενικά θεωρείται ότι συνδέονται με τη δικαστική λειτουργία. Επομένως το ζήτημα δεν είναι αν πρόκειται για δικαστήρια, αλλά μάλλον για ποια ακριβώς δικαστήρια της Αθήνας. Το Παράβυστον που αναφέρει ο Παυσανίας είναι ένα από αυτά, αν και έχει προταθεί η ταύτισή του τόσο με το Κτήριο Α όσο και με το Κτήριο Β. Και η Ηλιαία ενδέχεται να συνεδρίαζε σε κάποιο από τα μεγαλύτερα κτήρια της περιοχής αυτής (A ή C). Τέλος, ως περισσότερο πειστική εμφανίζεται η συσχέτιση των Κτηρίων A, B και C με το ορισμένα από τα καινούργια δικαστήρια, που αναφέρονται σε επιγραφή του 342/341 π.Χ. (Agora I 1749, στίχοι 12-13, 116-117).

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

MERITT, B.D., “Greek Inscriptions”, Hesperia 5 (1936), σελ. 355-411 (ιδίως σελ. 393-413).

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 54-60.

TOWSEND, R.F., The Athenian Agora XXVII. The East Side of the Agora. The Remains beneath the Stoa of Attalos (Princeton 1995).