Θέση: Στο ανατολικό άκρο της Νότιας Στοάς Ι. Αρ. 15 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση κατασκευής: 530-520 π.Χ.

Περίοδοι χρήσης: Κλασική, Ελληνιστική, Ρωμαϊκή

 

 

Η νοτιοανατολική κρήνη είναι το καλύτερα διατηρημένο κτήριο της νότιας πλευράς της πλατείας της Αρχαίας Αγοράς. Χρησίμευσε για μεγάλο χρονικό διάστημα ως μία από τις βασικές πηγές ύδρευσης του χώρου της Αγοράς.

 

 

Η νοτιοανατολική κρήνη, το καλύτερα διατηρημένο κτήριο της νότιας πλευράς της Αγοράς, είναι ένα ορθογώνιο παραλληλόγραμμο διαστάσεων 6,8 x 18,2 μ., με το μεγαλύτερο άξονα στα Α-Δ. Στενό πέρασμα χωρίζει την κρήνη από τη Νότια Στοά Ι. Το κτήριο είχε αρχικά τρία τμήματα: ένα κεντρικό δωμάτιο και δύο πλευρικά (διαστάσεων 3,2 x 5 μ.), εκ των οποίων σώζονται μόνο μερικοί σκληροί γκρίζοι πωρόλιθοι· συγκεκριμένα η κατώτερη στρώση λίθων ενωμένων με βάση το πολυγωνικό σύστημα, ενώ αλλού ακόμα και η θεμελίωση έχει χαθεί. Με βάση την κεραμική και την τοιχοποιία χρονολογείται μεταξύ του 530 και του 520 π.Χ. Η θεμελίωση των πλευρικών δωματίων έγινε από σκληρό γκρίζο πωρόλιθο με πολυγωνική διάταξη. Τα δάπεδα είναι από λεπτές μαρμάρινες πλάκες που πατούν σε ακανόνιστα κομμάτια ασβεστόλιθου. Οι μαρμάρινες πλάκες έχουν ακανόνιστο μέγεθος, αλλά ενώνονται προσεκτικά, ενώ μεταξύ του δαπέδου και των τοίχων έχει προβλεφθεί στεγανοποίηση με μία στρώση πηλού. Το δάπεδο του κεντρικού δωματίου ήταν σε υψηλότερο σημείο από αυτό των πλευρικών. Από το κεντρικό δωμάτιο δε σώζεται τίποτα, εκτός από τα ίχνη των θεμελιώσεων που είχαν σκαφτεί στο βράχο.

 

Η ταύτιση με κρήνη οφείλεται στην ύπαρξη αγωγού από πηλό που έφερνε στο κτήριο νερό από τα ανατολικά, καθώς και δύο αποστραγγιστικών αγωγών που σχεδιάστηκαν ώστε να απομακρύνουν το πλεονάζον νερό από τα δύο πλευρικά δωμάτια. Στα ακριανά δωμάτια το νερό θα έτρεχε από κρουνούς τοποθετημένους στον τοίχο. Και τα δύο πλευρικά δωμάτια είχαν μορφή δεξαμενής. Υπήρχε μάλλον κάποιου είδους στηθαίο, από το οποίο όμως ελάχιστα ίχνη σώζονται, και αυτά μόνο στο ανατολικό δωμάτιο. Στην κρήνη θα εισχωρούσε κανείς από το κεντρικό δωμάτιο και θα γέμιζε το δοχείο του απευθείας από τα λεοντόκρουνα, που μάλλον ήταν τοποθετημένα αρκετά χαμηλά στον τοίχο είτε, πιθανότερα, βυθίζοντάς το στη δεξαμενή. Το δάπεδο του κεντρικού δωματίου βρίσκεται 0,15 μ. υψηλότερα από το δάπεδο του ανατολικού δωματίου, πιστεύεται όμως ότι η διαφορά θα πρέπει αρχικά να ήταν περίπου 0,50 μ.

 

Το σχήμα της εν λόγω κρήνης αντιστοιχεί με κρήνη του 4ου αι. π.Χ. από την Τήνο [Αρχαιολογική Εφημερίς (1937), σελ. 608-620] και με παραστάσεις κρηνών σε αγγεία του ύστερου 6ου αι. π.Χ. Ιδιαίτερα, μπορούμε να αναφέρουμε μια υδρία στο Βρετανικό Μουσείο που παριστάνει μια κρήνη αρκετά όμοια, με τέσσερις κίονες μπροστά από το κεντρικό δωμάτιο και δύο πλευρικά δωμάτια, που όμως δε λειτουργούν ως δεξαμενές [Τιβέριος, Μ., Ελληνικά Αγγεία, σελ. 93, εικ. 56 (Αθήνα 1996)].

 

Οι υπεύθυνοι της Αγοράς έχουν ανασυστήσει ένα κτήριο με τρεις δωρικούς κίονες στην πρόσοψη, παρόλο που δε σώζεται κανένα ίχνος τους πέραν της θεμελίωσης. Μια εναλλακτική πρόταση οφείλουμε στη L.C. Meritt, που απέδωσε στην κρήνη δύο αρχαϊκά ιωνικά κιονόκρανα (το ένα από την Ακρόπολη) και τρεις βάσεις ιωνικών κιόνων από νησιωτικό μάρμαρο, που σίγουρα ανήκουν στο ίδιο κτήριο. Η πρόταση αυτή δε φαίνεται να έγινε αποδεκτή.

 

 

Ο Παυσανίας θεώρησε ότι το κτήριο αυτό ήταν η Εννεάκρουνος, η περίφημη κρήνη που έχτισε ο Πεισίστρατος. Όμως, η άποψη αυτή αντίκειται στην πληροφορία που διασώζει ο Θουκυδίδης και που τοποθετεί την Εννεάκρουνο σε άλλο σημείο της πόλης. Η ανασύνθεση του σχεδίου ώστε να περιέχει εννέα κρουνούς είναι σχεδόν αδύνατη.

 

 

Το α΄ μισό του 4ου αι. π.Χ. επήλθε εκτεταμένη αναδιάρθρωση του χώρου της κρήνης. Απομακρύνθηκε το μαρμάρινο δάπεδο της δυτικής δεξαμενής και αντικαταστάθηκε από μεγάλα κομμάτια από μαλακό κρεμώδη πωρόλιθο. Πιθανόν το ίδιο να συνέβη τόσο στο κεντρικό όσο και στο ανατολικό δωμάτιο, αλλά δεν υπάρχουν σαφείς ενδείξεις. Πάντως, οι ανασκαφείς θεωρούν ότι στο κεντρικό δωμάτιο το δάπεδο χαμήλωσε κατά 0,30-0,35 μ. περίπου. Αυτές οι αλλαγές οδήγησαν στην αχρήστευση των αγωγών της Αρχαϊκής περιόδου. Η βόρεια πλευρά κλείστηκε με τοίχο και το νερό έφθανε τώρα μέσω ενός ανοικτού αγωγού που ξεκινούσε στη νοτιοανατολική γωνία. Το τμήμα μεταξύ της κρήνης και της Νότιας Στοάς Ι τσιμεντώθηκε.

 

ΡΩΜΑΪΚΗ ΠΕΡΙΟΔΟΣ

 

Τον 3ο αι. μ.Χ. ανοίχτηκε ένα πηγάδι στο νότιο τμήμα του κτηρίου, γεγονός που συνδέεται με την επιδρομή των Ερούλων, το 267 μ.Χ., και πιθανόν με την εγκατάλειψη της κρήνης. Ενδέχεται όμως η κρήνη να είχε πάψει να λειτουργεί πολύ νωρίτερα, όταν διαμορφώθηκαν οι άλλες κρήνες της Αγοράς.

 

ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ

 

CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum ⁴ (Athens 1990) σελ. 162-166.

CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 22.

CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης ² (Αθήνα 2004), σελ. 64-65.

MERITT, L.S., “Some Ionic Architectural Fragments from the Athenian Agora”, στο Studies in Athenian Architecture, Sculpture and Topography presented to Homer A. Thompson, σελ. 82-92, πίν. 12-13. , Hesperia Supplement XX (Princeton 1982),

 THOMPSON, H.A., “Excavations in the Athenian Agora: 1952”, Hesperia 22 (1953), σελ. 29-35.

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 197-200.



Νοτιοανατολική κρήνη, Αναπαράσταση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας