Θέση: Δυτικό άκρο της Νότιας Πλατείας της Αγοράς, δίπλα στο Αιακείον. Αρ. 12 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση κατασκευής: Μέσα 4ου αι. π.Χ. Καταστρέφεται το 86 π.Χ.

Χρήση: Ελληνιστική περίοδος

 

 

Η Νοτιοδυτική Κρήνη χτίστηκε στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., σε μια περίοδο που η Αθήνα υπέφερε από ξηρασία και στο χώρο της Αγοράς έγιναν εκτεταμένες εργασίες. Σώζεται σε πάρα πολύ κακή κατάσταση. Πάντως η θέση της σε δεσπόζον σημείο της Αγοράς και το μέγεθός της φανερώνουν ότι αποτελούσε το σημαντικότερο κρηναίο οικοδόμημα της Αγοράς.

 

 

Η οικοδόμηση της Νοτιοδυτικής Κρήνης εντάχθηκε σε ένα ευρύτερο πρόγραμμα τροφοδοσίας της πλατείας της Αγοράς με πόσιμο νερό. Η ιστορική έρευνα έχει συνδέσει την προσπάθεια αυτή με τη γενικότερη ξηρασία που έπληξε την Ελλάδα στα μέσα του 4ου αι. π.Χ., όπως μαρτυράται από τις ιστορικές πηγές. Δεν εξυπηρετούσε μόνο το χώρο της Αγοράς, αλλά και το παρακείμενο οικιστικό συγκρότημα.

 

Οι ανασκαφικές έρευνες στο χώρο της ΝΔ Κρήνης έγιναν σε δύο φάσεις, το 1934 και το 1954. Το κτήριο σώζεται σε πολύ κακή κατάσταση. Ουσιαστικά, η ταύτισή του με κρήνη οφείλεται στην ανακάλυψη του μεγάλου λίθινου αγωγού που την τροφοδοτούσε με νερό.

 

Ο αγωγός σώζεται σε ασυνήθιστα καλή κατάσταση, για περίπου 220 μ. προς τα ανατολικά της ΝΔ κρήνης, έως ότου χάνεται κάτω από τα σπίτια της σύγχρονης πόλης, αφού προηγουμένως περνούσε μεταξύ της Ηλιαίας και της κρήνης και συνέχιζε κάτω από το δρόμο που πλαισίωνε τη νότια πλευρά της πλατείας. Ήταν χτισμένος με μεγάλες πλάκες από πωρόλιθο. Είχε αρκετά μεγάλο πλάτος και ικανό ύψος, που επέτρεπε την ευχερέστερη συντήρηση και τον καθαρισμό του.

 

Η κρήνη είχε σκαφτεί πολύ βαθιά στο βράχο, προκειμένου να φθάνει το νερό καλύτερα. Ως αποτέλεσμα το νερό διατηρούνταν δροσερό. Είχε σχήμα L, ενώ μια εσωτερική κιονοστοιχία χώριζε το κτήριο σε δύο τμήματα, το πρόπυλο και τη δεξαμενή. Οι κίονες ήταν αρράβδωτοι και είχαν διάμετρο 0,62 μ. στο κατώτερο τμήμα τους, όπως φανερώνει το ίχνος τους στο στυλοβάτη. Το μήκος του κτηρίου ήταν περίπου 17 μ., ενώ το πλάτος του πλησίαζε τα 10,5 μ. Τα άκρα των πτερύγων της κρήνης θα πρέπει να έκλειναν με τοίχους. Σώζεται επίσης ένα θραύσμα από το παραπέτο, που φέρει ίχνη φθοράς από τις υδρίες τις οποίες τοποθετούσαν επάνω οι χρήστες της κρήνης. Είναι από σκληρό ασβεστόλιθο. Ο νότιος τοίχος του οικοδομήματος έβλεπε στον δρόμο που πλαισίωνε την Αγορά προς το νότο, ενώ η πρόσοψη και η ανατολική του πλευρά έβλεπαν στους δύο σημαντικούς δρόμους που εξασφάλιζαν την κυκλοφορία στη νοτιοανατολική πλευρά της Αγοράς.

 

Το κρηναίο οικοδόμημα υπέστη ολοσχερή καταστροφή κατά την άλωση της Αθήνας από το Σύλλα και κατεδαφίστηκε, με αποτέλεσμα να παραμείνουν μόνο οι θεμελιώσεις, καθώς και ελάχιστες λιθόπλινθοι της ανωδομής από σκληρό γκρίζο πωρόλιθο.

 

Η χρονολόγηση του κτηρίου τοποθετείται σήμερα στο γ΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Η παλιότερη χρονολόγηση στον ύστερο 5ο αι. π.Χ., που είχε προτείνει ο Thompson, δεν ευσταθεί, καθώς η κεραμική που βρέθηκε στις θεμελιώσεις του κτηρίου τοποθετείται γύρω στο 350 π.Χ.

 

Στα τέλη του 4ου αι. π.Χ., το κρηναίο οικοδόμημα επεκτάθηκε, με την προσθήκη ενός επιπλέον χώρου στη νοτιοδυτική γωνία του. Ταυτόχρονα, το υδραγωγείο επεκτάθηκε προς τα δυτικά, έτσι ώστε να τροφοδοτείται από εκεί πλέον η προσθήκη. Πλέον ήταν εφικτό για κάποιον που έφθανε στην κρήνη να τοποθετήσει την υδρία του κάτω από τον τοίχο όπου κατέληγε το νερό, το οποίο έτρεχε από ένα λεοντόκρουνο.

 

Το 2ο αι. π.Χ. πραγματοποιήθηκαν περαιτέρω μετατροπές. Με την ευρύτερη ανοικοδόμηση στη νότια πλευρά της Αγοράς και τη δημιουργία της νότιας πλατείας υπήρξε ανάγκη για ακόμη μεγαλύτερη προσφορά τρεχούμενου νερού· η νοτιοδυτική προσθήκη έπεσε σε αχρηστία προς όφελος μιας αντίστοιχης κατασκευής στα νοτιοανατολικά. Το νέο δωμάτιο που δημιουργήθηκε επέτρεπε στους χρήστες της κρήνης να γεμίζουν τις υδρίες τους από τα λεοντόκρουνα που ήταν τοποθετημένα στις δύο πλευρές. Η προσθήκη πάντως ήταν διαθέσιμη μόνο σε όσους είχαν εισέλθει στη νότια πλατεία, αλλά δεν ήταν διαθέσιμη για όσους προσέγγιζαν την Αγορά από τα δυτικά. Αυτοί θα έπρεπε να εξυπηρετούνται από τη δεξαμενή της αρχικής κατασκευής της ΝΔ Κρήνης.

 

Αρχικά η κρήνη ταυτίστηκε με την Εννεάκρουνο, αν και η ολοκλήρωση της έρευνας το 1954 απέδειξε ότι είναι πολύ υστερότερη από την περίοδο του Πεισιστράτου. Μια εναλλακτική πρόταση θέλει την κρήνη να ταυτίζεται με το οικοδόμημα μπροστά στο οποίο δολοφονήθηκε ο πολιτικός Φρύνιχος το 411 π.Χ. Και στην περίπτωση αυτή πάντως υπάρχουν χρονολογικά προβλήματα που δεν επιτρέπουν να γίνει αποδεκτή η ταύτιση.

 

 

BOERSMA, J.S., Athenian Building Policy from 561/560 to 405/404 B.C., Scripta Archaeologica Groningana 4 (Groningen 1970), σελ. 93 και 223, αρ. 102.

Mc CAMP II, J., The Water Supply of Ancient Athens from 3000 to 86 BC (Dissertation Princeton University 1978), σελ. 116-130 και 171-173.

Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum ⁴ (Athens 1990), σελ. 181-184.

Μc CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 20.

Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης ² (Αθήνα 2004), σελ. 189-190.

SHEAR, T.L., “The American Excavations in the Athenian Agora, Seventh Report: The Campaign of 1934”, Hesperia 4 (1935), σελ. 340-370 (ιδίως σελ. 360).

THOMPSON, H.A., “Excavations in the Athenian Agora: 1953”, Hesperia 24 (1955), σελ. 57-69 (ιδίως σελ. 52-54).

THOMPSON, H.A., “Excavations in the Athenian Agora: 1954”, Hesperia 25 (1956), σελ. … (ιδίως σελ. 52-53).

THOMPSON, H.A., “Activities in the Athenian Agora: 1960-1965”, Hesperia 35 (1966), σελ. 37-54, πίν. 13-18 (ιδίως σελ. 42-43).

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 70 και 200-201.



Νοτιοδυτική κρήνη, Αναπαράσταση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας