Θέση: Δίπλα στη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου

Χρονολόγηση κατασκευής: Μέσα 2ου αι. μ.Χ.

Περίοδοι χρήσης: Ρωμαϊκή

 

ΕΙΣΑΓΩΓΗ

 

Το κτήριο της Νοτιοανατολικής Στοάς βρίσκεται στο όριο περίπου της ανατολικής πλευράς της Αγοράς. Κάλυπτε το τμήμα μεταξύ του στενού δρόμου που πλαισίωνε τη Βιβλιοθήκη στα νότια και του δρόμου που διαπερνούσε το νότιο άκρο της Αγοράς, σε κατεύθυνση από τα ανατολικά προς τα δυτικά. Εικάζεται ότι η κατασκευή της εξυπηρετούσε την παρακείμενη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου, της οποίας η κατασκευή ήταν πρωιμότερη. Ανασκάφηκε το 1959 και έγιναν εκ νέου εκτεταμένες έρευνες το 1959, στον κήπο της λεγόμενης Οικίας Κωλέττη, που κάλυπτε το πίσω τμήμα της στοάς. H ανασκαφή δεν έχει ολοκληρωθεί, ενώ και η δημοσίευση του κτηρίου είναι ελλιπής.

 

ΠΕΡΙΓΡΑΦΗ

Η Νοτιοανατολική Στοά οικοδομήθηκε γύρω στα μέσα του 2ου αι. μ.Χ. ή ίσως και λίγο αργότερα. Χωρίζεται από τη Βιβλιοθήκη του Πανταίνου μέσω ενός στενού περάσματος, στο οποίο υπάρχει μια κλίμακα από υμήττιο μάρμαρο. Η στοά έχει μέγεθος 49 x 5,8 μ. Υπάρχουν 14 ιωνικοί κίονες στην πρόσοψη και ένα μικρό τμήμα τοίχου στο σημείο που διαχωρίζονται τα δύο επίπεδα με μια βαθμίδα, καθώς το νότιο τμήμα της στοάς ήταν ψηλότερο κατά 1,83 μ. από το βόρειο. Στο σημείο εκείνο το οικοδόμημα χωρίζεται σε δύο ιωνικά κτήρια που δεν έχουν το ίδιο μήκος, με το βορεινό στα 27 μ. στην πρόσοψη και το νότιο στα 21,80 μ.

 

Το μεταξόνιο διάστημα είναι 2,76 μ. Οι κίονες πατούσαν σε στερεοβάτη 3 βαθμίδων από πωρόλιθο, ύψους 0,28 μ., οι οποίες σίγουρα θα χρησίμευαν στους θεατές που ήθελαν να παρακολουθήσουν την παναθηναϊκή πομπή. Οι κορμοί των κιόνων, τα βάθρα τους και τα αετώματα ήταν από μονοκόμματα τμήματα υμήττιου μαρμάρου, ενώ οι βάσεις, το επιστύλιο, η ζωφόρος και τα κιονόκρανα από πεντελικό. Τα βάθρα είναι τετράγωνα, ύψους 0,80 μ. και πλάτους 0,70 μ. στην κορυφή και 0,72 μ. στη βάση, με απλά κυμάτια στην κορυφή και τη βάση. Τα βάθρα αυτά ήταν αδρά δουλεμένα στην πίσω όψη και αρκετά πιο επιμελημένα στις τρεις κύριες όψεις. Μεταξύ των βάθρων υπήρχαν σκαλιά. Οι βάσεις των κιόνων είναι αττικού τύπου, ενώ οι μονολιθικοί αρράβδωτοι κορμοί τους, πάνω στους οποίους υπάρχουν αρκετά σκαριφήματα μορφών, έχουν κατώτερη διάμετρο 0,53 μ. και ανώτερη 0,47 μ., ενώ το ύψος τους ήταν περίπου 3,82 μ. κατά μέσο όρο. Μόνο δύο ιωνικά κιονόκρανα έχουν βρεθεί, στα οποία διακρίνεται αδρή και καθόλου επιμελής εργασία.

 

Το επιστύλιο και η ζωφόρος αποτελούνται από ένα μόνο κομμάτι πεντελικού μαρμάρου, ύψους 0,52 μ. και μήκους 2,76 μ. περίπου. Το επιστύλιο έχει τρεις ταινίες. Το γείσο ήταν από πεντελικό μάρμαρο, με πλάκες μήκους 1,70 μ. Και στο σημείο αυτό η εργασία δεν είναι απολύτως επιμελής. Αυτό φαίνεται κυρίως στα λεοντόκρουνα, ορισμένα από τα οποία δεν είναι τελειωμένα. Τέλος, αποσπασματικά πήλινα ακροκέραμα με απλά ανθέμια έχουν βρεθεί στην περιοχή και θεωρεί ότι προέρχονται από το κτήριο αυτό.

 

Πίσω από την κιονοστοιχία της πρόσοψης ανοίγονται αρκετά δωμάτια, βάθους έως και 4,5 μ. Έχει υπολογιστεί ότι υπάρχουν έξι στη βόρεια και πέντε στη νότια πλευρά, εκ των οποίων το ένα (8ο από τα βόρεια) στέγαζε μια στέρνα, για την οποία έχει προβλεφθεί το άνοιγμα ενός αγωγού. Προφανώς τα δωμάτια χρησιμοποιούνταν ως καταστήματα. Η θεμελίωσή τους είναι από πώρινα μέλη σε δεύτερη χρήση, ενώ πατά πάνω σε υποθεμελίωση αργών λίθων που συνδέονται με κονίαμα. Αντίστοιχη θεμελίωση συναντά κανείς και στις βαθμίδες του στερεοβάτη.

 

Από υμήττιο μάρμαρο ήταν επίσης και η κλίμακα που οδηγούσε από την Παναθηναϊκή οδό στο δρόμο που χωρίζει τα δύο μνημεία, τη βιβλιοθήκη και τη στοά. Έχει διατυπωθεί η γνώμη ότι ο αρχικός σχεδιασμός περιλάμβανε επίσης και την κατασκευή μιας μνημειακής τοξωτής πύλης, για την οποία επεκτάθηκαν οι θεμελιώσεις της κιονοστοιχίας κατά 10,90 μ. προς νότο, πέραν δηλαδή του δρόμου που χωρίζει τη στοά από τη βιβλιοθήκη. Τελικά το σχέδιο αυτό δεν ευοδώθηκε.

 

Η χρονολόγηση του κτηρίου προέρχεται από τη μελέτη της οικοδόμησής του σε σχέση με τα παρακείμενα μνημεία, αλλά και από τη σύγκριση των αρχιτεκτονικών μελών του με άλλα από καλύτερα χρονολογημένα μνημεία. Η Βιβλιοθήκη του Πανταίνου, η οποία οικοδομήθηκε γύρω στο 100 μ.Χ., είναι πρωιμότερη, ενώ και η πλακόστρωση της Παναθηναϊκής οδού, που ολοκληρώθηκε στο α΄ μισό του 2ου αι. μ.Χ., δε δείχνει να λαμβάνει υπόψη της την ύπαρξη της στοάς. Φαίνεται πως είναι σύγχρονη με τη δεύτερη φάση του Ωδείου του Αγρίππα, περίπου το 150 μ.Χ.

 

Μερικές μετατροπές έγιναν στο κτήριο στα τέλη του 2ου ή στις αρχές του 3ου αι. μ.Χ. Η στοά καταστράφηκε κατά την επιδρομή των Ερούλων το 267 μ.Χ. Δεν ανοικοδομήθηκε ξανά, καθώς το μεγαλύτερο τμήμα της ανωδομής της πρόσοψης ενσωματώθηκε στο υστερορωμαϊκό τείχος, η δυτική παρειά του οποίου πατά πάνω στο στερεοβάτη της κιονοστοιχίας. Έτσι, διασώθηκε σε σχετικά καλή κατάσταση ο στυλοβάτης και οι δύο κατώτερες βαθμίδες του στερεοβάτη, καθώς και η θεμελίωση της κιονοστοιχίας. Οι βάσεις των κιόνων αφαιρέθηκαν. Από το οικοδομικό υλικό βρέθηκαν οκτώ τετράπλευρα βάθρα, όπου πατούσαν οι κίονες, σε σημεία που αντιστοιχούν στην αρχική τους θέση αλλά ενσωματωμένα στο υστερορωμαϊκό τείχος, αρράβδωτοι κορμοί κιόνων, κυκλικές βάσεις και ιωνικά κιονόκρανα που ρίχτηκαν πρόχειρα ως γέμισμα στο εσωτερικό του τείχους, καθώς και το επιστύλιο και οι λίθοι των τοίχων της στοάς, που τοποθετήθηκαν στις εξωτερικές παρειές του τείχους. Στη θέση των δωματίων εγκαταστάθηκαν εργαστήρια.

 

 

HOLLOWAY, R.R., “Explorations of the Southeast Stoa in the Athenian Agora”, Hesperia 35 (1966), σελ. 79-85, πίν. 25-30.

Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum ⁴ (Athens 1990).

Μc CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 28.

THOMPSON, H.A., “Activities in the Athenian Agora: 1959”, Hesperia 29 (1960), σελ. 327-368, πίν. 73-80 (ιδίως σελ. 344-347).

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 108-110.