Θέση: Δυτική oδός, ακριβώς στα βόρεια του ναού του Απόλλωνος Πατρώου και νότια της Στοάς του Διός Ελευθερίου. Αρ. 4 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση Κατασκευής: Β΄ τέταρτο 4ου αι. π.Χ.

Περίοδοι χρήσης: Ελληνιστική, Ρωμαϊκή

 

 

Ο μικρός Ναός του Διός Φρατρίου και της Αθηνάς Φρατρίας χτίστηκε στο β΄ τέταρτο του 4ου αι. π.Χ. Είναι ένα μικρό και άσημο κτήριο, το οποίο πάντως επιβιώνει έως και τη Ρωμαϊκή περίοδο.

 

 

Ο ναός ανασκάφηκε αρχικά από την Αρχαιολογική Εταιρεία στις αρχές του 20ού αιώνα. Η έρευνα ολοκληρώθηκε το 1934 από την Αμερικανική Σχολή Κλασικών Σπουδών. Περίπου 4,5 μ. ανατολικά από την αρχική πρόσοψη του κτηρίου και ακριβώς στον άξονά του βρέθηκε ο πωρόλιθος (1,21 x 0,81 x 0,41 μ.) στον οποίο ήταν προσαρμοσμένος ένας βωμός. Σήμερα έχει τοποθετηθεί εκεί ένας ενεπίγραφος βωμός που αναφέρει τις δύο θεότητες (Δία Φράτριο και Αθηνά Φρατρία) και βρέθηκε σε άλλο σημείο των ανασκαφών, μπροστά στη Στοά του Αττάλου. Ο συσχετισμός του βωμού με το ναό είναι αποφασιστικός για την ταύτιση του κτηρίου με το ναό του Διός Φρατρίου και της Αθηνάς Φρατρίας, αλλά δεν είναι, από αρχαιολογική άποψη, ασφαλής.

  

 

Οι θεμελιώσεις του ναού είναι ακριβώς παράλληλες και απέχουν λιγότερο από 0,40 μ. από αυτές της νότιας πλευράς της Στοάς του Διός. Στα βόρεια, νότια και δυτικά, οι υποθεμελιώσεις αποτελούνται από μία μόνο στρώση ερυθρών κροκαλοπαγών λίθων (διαστάσεων 1,35 x 0,65 x 0,40 μ.), ενώ στα ανατολικά υπάρχουν δύο στρώσεις.

 

Η πρώτη βαθμίδα αποτελείται από σκληρούς γκρίζους πωρόλιθους με ποικίλες διαστάσεις (ύψος 0,318 μ., πλάτος 0,67-0,74 μ.). Η επόμενη βαθμίδα υποχωρεί κατά 0,23 μ. πλάτος στις δύο πλαϊνές και στην πίσω πλευρά και κατά 0,30 μ. στην πρόσοψη. Θεωρείται ότι υπήρχε και μια δεύτερη βαθμίδα ίδιων διαστάσεων.

 

 

Πρόκειται για έναν απλό σηκό, διαστάσεων 5,20 μ. (Α-Δ) x 3,65 μ. (Β-Ν) στο εσωτερικό, με μία θύρα στην ανατολική πλευρά. Δε σώζεται τίποτα από την ανωδομή του ναού. Στο βάθος όμως διατηρούνται ίχνη του βάθρου των λατρευτικών αγαλμάτων από κροκαλοπαγείς πλάκες. Το δάπεδο ήταν από βότσαλα συνδεδεμένα με κονίαμα και κατά τόπους βαμμένα ερυθρά. Αργότερα, κατά τη Ρωμαϊκή περίοδο, τοποθετήθηκε ένα νέο δάπεδο, αποτελούμενο από ακανόνιστα κομμάτια μαρμάρου συνδεδεμένα με κονίαμα. Κάτω από τη νοτιοδυτική γωνία του κτηρίου βρέθηκε ένας βόθρος.

 

Το πρόπυλο προστέθηκε το 2ο αι. π.Χ., όταν στα ανατολικά του σηκού τοποθετήθηκαν θεμελιώσεις από ερυθρό κροκαλοπαγή λίθο και πωρόλιθους σε δεύτερη χρήση, που εκτείνονται 4 μ. μπροστά από την αρχική θεμελίωση του κτηρίου. Το βάθος του πρόπυλου είναι 4,80 μ. Ο στυλοβάτης του αντιστοιχεί περίπου σε ύψος με τη δεύτερη βαθμίδα του στερεοβάτη του σηκού, οπότε δε χρειάστηκε να ανυψωθεί το κατώφλι και το εσωτερικό του τελευταίου. Οι πλάγιοι τοίχοι του πρόπυλου ήταν στην ίδια ευθεία με τους τοίχους του σηκού. Το δάπεδο του πρόπυλου στρώθηκε με μαρμάρινες πλάκες, πιθανόν όχι νωρίτερα από τη Ρωμαϊκή περίοδο. Τέσσερις ή πέντε βαθμίδες αποτελούσαν την κλίμακα που συνέδεε το δάπεδο του πρόπυλου με το επίπεδο του εδάφους μπροστά στο μνημείο.

 

Τμήματα δωρικού επιστυλίου (κίονας και επιστύλιο από πεντελικό μάρμαρο, τμήμα γείσου και τρίγλυφο από γκρίζο σκληρό πωρόλιθο) σώζονται ενσωματωμένα σε υστερότερες κατασκευές και θεωρείται ότι προέρχονται από το πρόπυλο.

 

 

HEDRICK, Ch.W. Jr., “The Temple and Cult of Apollo Patroos in Athens”, American Journal of Archaeology 92 (1988), σελ. 185-210 (ιδίως σελ. 191-194).

ΚΑΒΒΑΔΙΑΣ, Π., «Έκθεσις των πεπραγμένων», Πρακτικά (1907), σελ. 54-57.

Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum ⁴ (Athens 1990), σελ. 74-77.

Μc CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 10.

Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης 2 (Αθήνα 2004), σελ. 193.

SHEAR, T.L., “The Campaign of 1934”, Hesperia 4 (1935), σελ. 352-354.

THOMPSON, H.A., “Buildings on the West Side of the Athenian Agora”, Hesperia 6 (1937), σελ. 1-222 (ιδίως σελ. 84-86).

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV (Princeton 1972), σελ. 139-140.

TRAVLOS, J., Pictorial Dictionary of Ancient Athens (Princeton 1971), σελ. 96-99.