Θέση: Στη βορειοδυτική πλευρά της Αγοράς, πλησίον της Παναθηναϊκής οδού και δίπλα στο Βωμό της Ουρανίας Αφροδίτης. Στο σημείο εκείνο χτίστηκε η ελληνιστική πύλη, που εφάπτεται της Στοάς. Αρ. 28 στο σχέδιο της Αγοράς στον Οδηγό: Μc Camp II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 2 και 24-25.

Χρονολόγηση κατασκευής: 475-450 π.Χ.

Περίοδοι χρήσης: Κλασική, Ελληνιστική, Ρωμαϊκή

 

 

Η Ποικίλη Στοά ανασκάφηκε το 1981. Κατασκευάστηκε στο β΄ τέταρτο του 5ου αι. π.Χ. και θεωρείται αφιέρωμα του Πεισιάνακτος, γαμπρού του Κίμωνα. Αποτελεί ένα από τα φημισμένα κτήρια της Αγοράς, όπου υπήρχαν περίφημες πίνακες του Πολυγνώτου, του Μίκωνος και του Παναίνου, με θέματα από τη μυθολογία και την ιστορία της Αθήνας.

 

 

Η Ποικίλη Στοά, ένα από τα σημαντικότερα και πλέον φημισμένα κτήρια της Αγοράς της Αθήνας, ταυτίστηκε από τους Αμερικανούς ανασκαφείς με το πολύ κατεστραμμένο και αποσπασματικό κτήριο που ανασκάφηκε το 1981. Μόνο ένα μέρος του έχει αποκαλυφθεί (το υπόλοιπο βρίσκεται κάτω από σπίτια) και δεν έχουν δημοσιευθεί παρά μερικές προκαταρκτικές ανασκαφικές εκθέσεις. Οι έρευνες συνεχίζονται ακόμη και σήμερα.

 

Η στοά χτίστηκε μεταξύ 475-450 π.Χ., με βάση τα κεραμικά ευρήματα από τις θεμελιώσεις της. Οι γραπτές πηγές μιλούν για τη Στοά του Πεισιάνακτος, από το όνομα του Αθηναίου που χρηματοδότησε την κατασκευή της και κατά μία εκδοχή ήταν γαμπρός του Κίμωνα. Από τον 4ο αι. π.Χ., ονομάστηκε Ποικίλη, από τις ζωγραφιές που κοσμούσαν τους τοίχους της και την κατέστησαν ένα από τα διασημότερα αθηναϊκά κτήρια.

 

Σώζεται σε καλή κατάσταση η κρηπίδα όπου πατούσε η στοά. Αποτελείται από εξαιρετικής εργασίας πωρόλιθους, που έχουν όλοι μήκος τριών αθηναϊκών ποδών (0,99 μ.). Παρατηρείται όμως μια κατασκευαστική ιδιομορφία: στα δυτικά υπάρχουν τέσσερις βαθμίδες, ενώ στα βόρεια και τα νότια μόνο τρεις, όπως είναι και ο κανόνας. Προφανώς αυτό οφείλεται στην υψομετρική διαφορά μεταξύ ανατολικής και δυτικής πλευράς του κτηρίου.

 

Το πλάτος του κτηρίου είναι 11,573 μ. στο επίπεδο του στυλοβάτη. Οι ανασκαφείς τη θεωρούν ένα κτίσμα με μια δωρική κιονοστοιχία εν παραστάσι στην πρόσοψη και μια ιωνική κιονοστοιχία στο εσωτερικό.

 

Μια παλαιότερη πρόταση της Meritt (1970) να ταυτίσει το κτήριο με τμήματα από πρώιμη κλασική δωρική ζωφόρο έχει σήμερα εγκαταλειφθεί. Η ανωδομή του κτηρίου προκύπτει από τα ευρήματα που ανασκάφηκαν ενσωματωμένα σε βυζαντινά κτήρια της περιοχής. Σημαντικότερα είναι τα τμήματα κορμών από δωρικούς κίονες, αρκετά αποσπασματικά τρίγλυφα και μικρά τμήματα από δωρικό γείσο. Ένα πλήρες τμήμα της δωρικής ζωφόρου (Α 4661) που βρέθηκε ακριβώς έξω από τη βορειοδυτική γωνία των θεμελιώσεων του κτηρίου είναι φτιαγμένο από τον ίδιο σκληρό πωρόλιθο όπως οι βαθμίδες στη δυτική άκρη του κρηπιδώματος και έχει τις ίδιες διαστάσεις τριών αθηναϊκών ποδών (0,999 μ.). Περιέχει ένα τρίγλυφο και το πίσω τμήμα όπου στερεωνόταν η μετόπη από μάρμαρο. Το συνολικό πάχος της ζωφόρου ήταν 0,718 μ. Τα τρίγλυφα είχαν πλάτος 0,384 μ. και οι μαρμάρινες μετόπες 0,615 μ. Το συνολικό ύψος ήταν 0,63 μ. Οι κίονες κάτω από τη ζωφόρο θα είχαν μεταξόνιο διάστημα 1,998 μ., που θα καλυπτόταν με ακριβώς δύο δόμους μήκους 0,999 μ. Για τη δυτική πλευρά του κτηρίου θα απαιτούνταν μια ζωφόρος αποτελούμενη από 12 τρίγλυφα και 11 μετόπες, συνολικού μήκους 11,373 μ. Για τις μακρές πλευρές του κτηρίου, το μήκος που πρέπει να ανασυσταθεί εξαρτάται από τον αριθμό των κιόνων που θα φανταστούμε στο εσωτερικό: αν ήταν 9, τότε το συνολικό μήκος του κτηρίου στο στυλοβάτη θα έφτανε 42,37 μ., ενώ αν ήταν 11, τότε το μήκος υπολογίζεται στα 50,362 μ. Το μεταξόνιο διάστημα στο εσωτερικό θα ήταν 3,999 μ.

 

Από την εσωτερική κιονοστοιχία σώζεται στη θέση της η βάση του δυτικότερου κίονα, που αποτελείται από δύο πώρινες πλάκες που σχηματίζουν σχεδόν τετράγωνο 1,1 x 1,3 μ. Αυτή θα πρέπει να βρισκόταν στον ίδιο άξονα, όπως είναι ο κανόνας σε δωρικές στοές της περιόδου, με το δεύτερο δωρικό κίονα της εξωτερικής κιονοστοιχίας. Από την εν λόγω κιονοστοιχία έχουν βρεθεί έξι τμήματα από αρράβδωτους ιωνικούς κίονες και τέσσερα από μαρμάρινα ιωνικά κιονόκρανα. Δύο από αυτά έχουν σωθεί σε αρκετά ικανοποιητικό βαθμό ώστε να ανασυσταθούν πλήρως οι διαστάσεις τους, καθώς και οι διαστάσεις των κορμών των κιόνων. Στο ανώτερο τμήμα, η διάμετρος του κίονα ήταν περίπου 0,496 μ. και στο κατώτερο τμήμα περίπου 0,6 μ. Η διάμετρος του άβακα υπολογίζεται στα 0,562 μ. και η απόσταση μεταξύ των ελίκων 0,558 μ.

 

Οι πλευρικοί τοίχοι δεν είχαν ανοίγματα, έτσι η μοναδική πρόσβαση στην πλατεία της Αγοράς και την Παναθηναϊκή οδό ήταν από τη νότια πλευρά του κτηρίου. Στο εσωτερικό, κατά μήκος του πίσω τοίχου, έχει σωθεί η θεμελίωση ενός πολύ χαμηλού εδράνου, φτιαγμένη από ακανόνιστους πωρόλιθους.

 

Εντύπωση προκαλεί η φροντισμένη, ισόδομη τοιχοποιία. Οι λιθόπλινθοι των βαθμίδων κόπηκαν όλες στο ίδιο μήκος και ενώθηκαν με συνδέσμους σε σχήμα Τ, ενώ κάθε δεύτερος αρμός συνέπιπτε ακριβώς με τον κατακόρυφο άξονα κάθε κίονα.

 

Πίσω από το βόρειο τοίχο υπάρχει ένα στενότατο πέρασμα 1,35 μ. από το επόμενο κτήριο. Στην πλευρά αυτή ούτε ο στερεοβάτης ούτε οι τοίχοι είναι τόσο φροντισμένοι.

 

Οι πίνακες ήταν έργα του Πολυγνώτου, του Μίκωνος και του Παναίνου, ενώ ο Παυσανίας περιγράφει εκτενώς τη μάχη της Οινόης, τη μάχη του Θησέα και των Αθηναίων εναντίον των Αμαζόνων που επιχείρησαν να εισβάλουν στην πόλη, τους Έλληνες στην άλωση της Τροίας, κατά τη διάρκεια της οποίας ο Αίας ο Λοκρός βίασε την Κασσάνδρα που είχε καταφύγει στο ναό της Αθηνάς, και το περιφημότερο έργο, τη μάχη του Μαραθώνα. Κατόπιν αναφέρεται στα αγάλματα που έστεκαν μπροστά στη στοά: του νομοθέτη Σόλωνα και του Σελεύκου Α΄. Σύμφωνα με τη μαρτυρία του επισκόπου Συνεσίου, οι πίνακες αφαιρέθηκαν στα τέλη του 4ου αι. μ.Χ. Ο Παυσανίας είδε ακόμη ασπίδες, λάφυρα από τους πολέμους των Αθηναίων (από τους Σικυωνίους, από τους Σπαρτιάτες στη Σφακτηρία). Εκεί γινόταν η εγγραφή των μυημένων για τα Ελευσίνια Μυστήρια, ενώ σε εξαιρετικές περιπτώσεις συνεδρίαζαν εκεί δικαστήρια, με σύνθεση ως και 501 δικαστών. Επίσης σύχναζαν εκεί πλανόδιοι, φιλόσοφοι και λοιποί αργόσχολοι. Διάσημος κάτοικος της στοάς ήταν ο Ζήνωνας, ιδρυτής της στωικής φιλοσοφίας.

 

Το επίπεδο γνώσης που έχουμε για το κτήριο δεν επιτρέπει να διακρίνουμε οικοδομικές φάσεις.

 

 

Πρόσφατα διατυπώθηκε από διάφορες πλευρές ότι η συγκεκριμένη Στοά δεν μπορεί να είναι η Ποικίλη Στοά. Η Di Cesare ισχυρίστηκε ότι η στοά που έφερε το όνομα Πεισιάνακτος θα πρέπει να αφιερώθηκε λίγο μετά τη μάχη του Μαραθώνα (490 π.Χ.), επομένως ο αναθέτης θα πρέπει να ήταν άλλος Πεισιάναξ και όχι ο γαμπρός του Κίμωνα. Αναπόφευκτα η αποδοχή της αναθεώρησης αυτής επιβάλλει να απορρίψουμε την ταύτιση του κτηρίου που μελετάμε εδώ με την Ποικίλη Στοά των ετών 490-480 π.Χ. Η υπόθεση αυτή όμως δε στηρίζεται πραγματικά στην ορθή ερμηνεία των πηγών. Στην πραγματικότητα, η μόνη ασφαλής χρονολογική ένδειξη που μας προσφέρει το κείμενο του Παυσανία είναι ότι η στοά χτίστηκε μετά το 490 π.Χ.

 

 

DI CESARE, R., “Testimonianze per la Stoa di Peisianax come edificio (tardo-) arcaico dell’Agora di Atene”, Annuario della Scuola Archeologica di Atene 2 (2002), σελ. 43-50.

Mc CAMP II, J., The Athenian Agora: A Guide to the Excavation and Museum ⁴ (Athens 1990) (ηλ. έκδοση: site Αγοράς).

Μc CAMP II, J., The Athenian Agora, A Short Guide to the Excavations, Excavations of the Athenian Agora, Picture Book no 16, American School of Classical Studies (Princeton 2003), σελ. 42-43.

Mc CAMP II, J., Η Αρχαία Αγορά της Αθήνας. Οι Ανασκαφές στην καρδιά της κλασικής πόλης ² (Αθήνα 2004), σελ. 89-96.

ΜΕRITT, L.S., “The Stoa Poikile”, Hesperia 39 (1970), σελ. 233-264.

SHEAR, T.L., “The Athenian Agora: Excavations of 1980-1982”, Hesperia 53 (1984), σελ. 1-57, πίν. 1-11 (ιδίως σελ. 5-19).

THOMPSON, H.A. – WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. The American Excavations in the Athenian Agora, vol. XIV, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1972), σελ. 91-94.

WYCHERLEY, R., The Agora of Athens. Literary and Epigraphic Testimonia, The American Excavations in the Athenian Agora, vol. III, American School of Classical Studies at Athens (Princeton 1957), σελ. 31-59.



Ποικίλη στοά, Αναπαράσταση σε περιβάλλον εικονικής πραγματικότητας